Древнейшие государства Восточной Европы
ДГ-2022, 222-323

Древнеисландские «Саги о путешественниках»

Г. В. Глазырина

Данная публикация, подготовленная Т.Н. Джаксон, знакомит читателя с некоторыми архивными материалами Галины Васильевны Глазыриной (1952–2016), а именно готовившимися ею переводами древнеисландских «Саги об Эйреке Путешественнике», «Пряди о Торвальде Путешественнике» (две редакции), «Саги о крещении» (начальные главы). Эти сочинения, записанные в XIII в., посвящены двум язычникам конца X в., норвежцу Эйреку, сыну легендарного конунга Транда, и исландцу Торвальду Кодранссону, каждый из которых пускается в путешествие на Восток, в результате которого набирается разума, прозревает, принимает крещение, а затем пытается нести свет христианства людям своей страны. Переводы текстов сопровождаются комментариями, а также вводными статьями, содержащими характеристику этих источников.

Ключевые слова:
Эйрек Путешественник, Торвальд Путешественник, исландские саги и пряди, раннее христианство
Библиография

Брим В.А. Путь из варяг в греки // Известия АН СССР. Сер. VII. Отделение общественных наук. М., 1931. № 2. С. 201–247. [Brim V.A. Put’ iz varyag v greki (The Route from the Varangians to the Greeks) // Izvestiya AN SSSR. SerVII. Otdeleniye obshchestvennykh nauk. Moscow, 1931. № 2. S. 201–247.]

Глазырина Г.В. В поисках рая: пространство в «Саге об Эйреке Путешественнике» // ВЕДС. 2006. [Вып.] XVIII: Восприятие, моделирование и описание пространства в античной и средневековой литературе. С. 26–32. [Glazyrina G.V. V poiskakh raya: prostranstvo v «Sage ob Eyreke Puteshestvennike» (In Search of Paradise: Space in “Eiríks saga víðfǫrla”) // Vostochnaya Yevropa v drevnosti I srednevekov’ye. 2006. [Vyp.] XVIII: Vospriyatiye, modelirovaniye i opisaniye prostranstva v antichnoy i srednevekovoy literature. S. 26–32.]

Глазырина Г.В. Исландские викингские саги о Северной Руси: Тексты, перевод, комментарий. М., 1996. [Glazyrina G.V. Islandskiye vikingskiye sagi o Severnoy Rusi: Teksty, perevod, kommentariy (Icelandic Viking Sagas on Northern Rus’: Texts, Translation, Comments). Moscow, 1996.]

Глазырина Г.В. К истории создания «Саги об Эйреке Путешественнике» (свидетельства разночтений к рукописям) // Проблемы дипломатики, кодикологии и актовой археографии. Мат-лы XXIV Междунар. науч. конф. (Москва, 2–3 февраля 2012 г.). М., 2012. С. 234–236. [Glazyrina G.V. K istorii sozdaniya «Sagi ob Eyreke Puteshestvennike» (svidetelstva raznochteniy k rukopisyam) (On the History of the Creation of Eiríks saga víðfǫrla”: Evidence of Manuscript Variations) // Problemy diplomatiki, kodikologii i aktovoy arkheografii. Materialy XXIV Mezhdunar. nauch. konf. (Moskva, 2–3.02.2012). Moscow, 2012. S. 234–236.]

Глазырина Г.В. О генеалогии исландца Торвальда, странствовавшего на Русь в X веке // ДГ, 2002 год: Генеалогия как форма исторической памяти. М., 2004. С. 78–94. [Glazyrina G.V. O genealogii islandtsa Torval’da, stranstvovavshego na Rus’ v X veke (On the Genealogy of the Icelander Þorvaldr who travelled to Rus’ in the 10th century) // Drevnejshiye gosudarstva Vostochnoj Yevropy, 2002 god: Genealogiya kak forma istoricheskoy pamyati. Moscow, 2004. S. 78–94.]

Глазырина Г.В. Путь на восток – путь к христианскому спасению. Сюжеты исландских саг о скандинавах-путешественниках // ДГ, 2009 год: Трансконтинентальные и локальные пути как социокультурный феномен. М., 2010. С. 384–404. [Glazyrina G.V. Put’ na vostok – put’ k khristianskomu spaseniyu. Syuzhety islandskikh sag o skandinavakh-puteshestvennikakh (The Way to the East as a Way to Christian Salvation. Plots of the Icelandic Sagas about the Scandinavian Travellers) // Drevnejshiye gosudarstva Vostochnoj Yevropy, 2009 god: Transkontinental’nyye i lokal’nyye puti kak sotsiokul’turnyy fenomen. Moscow, 2010. S. 384–404.]

Глазырина Г.В. Сага об Ингваре Путешественнике: Текст, перевод, комментарий. М., 2002. [Glazyrina G.V. Saga ob Ingvare Puteshestvennike: Tekst, perevod, kommentariy (Yngvars saga víðfǫrla: Text, Translation, Comments). Moscow, 2002.]

Глазырина Г.В. «Сага об Эйреке Путешественнике» о скандинавах в Византии // ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΣ: Сб. науч. ст. памяти А.А. Молчанова (1947–2010). М., 2014. С. 195–204. [Glazyrina G.V. «Saga ob Eyreke Puteshestvennike» o skandinavakh v Vizantii (“Eiríks saga víðfǫrlaon Scandinavians in Byzantium) // ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΣ: Sb. nauch. st. pamyati A.A. Molchanova (1947–2010). Moscow, 2014. S. 195–204.]

Глазырина Г.В. Совмещение традиций (Топосы описания воображаемого пространства в «Саге об Эйреке Путешественнике») // ДГ, 2011 год: Устная традиция в письменном тексте. М., 2013. С. 118–146. [Glazyrina G.V. Sovmeshcheniye traditsiy (Toposy opisaniya voobrazhayemogo prostranstva v «Sage ob Eyreke Puteshestvennike») (Combining Traditions (Topoi of Description of an Imaginary Space in “Eiríks saga víðfǫrla”)) // Drevnejshiye gosudarstva Vostochnoj Yevropy, 2011 god: Ustnaya traditsiya v pis’mennom tekste. Moscow, 2013. S. 118–146.]

Гуревич А.Я. Категории средневековой культуры. Изд. 2-е, испр. и доп. М., 1984. [Gurevich A.Ya. Kategorii srednevekovoy kul’tury (Categories of Medieval Culture). Izd. 2-e, ispr. i dop. Moscow, 1984.]

Гуревич А.Я. Пространственно-временной континуум «Песни о Нибелунгах» // Гуревич А.Я. История – нескончаемый спор. Медиевистика и скандинавистика: статьи разных лет. М., 2005. С. 69–117. [Gurevich A.Ya. Prostranstvenno-vremennoy kontinuum «Pesni o Nibelungakh» (Space-time Continuum inNiebelungenlied”) // Gurevich A.Ya. Istoriya – neskonchayemyy spor. Mediyevistika i skandinavistika: stat’i raznykh let. Moscow, 2005. S. 69–117.]

Гуревич Е.А. Исландские пряди. М., 2016. [Gurevich E.A. Islandskiye pryadi (Icelandic þættir). Moscow, 2016.]

Гуревич Е.А., Матюшина И.Г. Поэзия скальдов. М., 2000. [Gurevich E.A., Matyushina I.G. Poeziya skal’dov (Skaldic Poetry). Moscow, 2000.]

Джаксон Т.Н. «Восточный путь» исландских королевских саг // История СССР. 1976. № 5. С. 164–170. [Jackson T.N. «Vostochnyy put’» islandskikh korolevskikh sag (“Austrvegrof Icelandic Kings’ Sagas) // Istoriya SSSR. 1976.  5. S. 164–170.]

Джаксон Т.Н. Сага о Кнютлингах: Перевод и комментарий. Исследования. СПб., 2021. [Jackson T.N. Saga o Knyutlingakh: Perevod i kommentariy. Issledovaniya (Knýtlinga Saga: Translation and Comments. Studies). St-Petersburg, 2021.]

Джаксон Т.Н. Четыре норвежских конунга на Руси. Из истории русско-норвежских политических отношений последней трети X – первой половины XI в. М., 2000. [Jackson T.N. Chetyre norvezhskikh konunga na Rusi. Iz istorii russko-norvezhskikh politicheskikh otnosheniy posledney treti X – pervoy poloviny XI v. (Four Norwegian Kings in Rus’. From the History of Russian-Norwegian Political Relations in the last third of the 10th to the first half of the 11th century). Moscow, 2000.]

Джаксон Т.Н. Austr í Görðum. Древнерусские топонимы в древнескандинавских источниках. М., 2001. [Jackson T.N. Austr í Görðum. Drevnerusskiye toponimy v drevneskandinavskikh istochnikakh (Austr í Görðum. Old Russian Place-Names in Old Norse Sources). Moscow, 2001.]

Древнеисландская Песнь о Солнце / Введ., перев. и коммент. М.В. Раевского // Атлантика. Записки по исторической поэтике. М., 1997. Вып. III. С. 207–227. [Drevneislandskaya Pesn’ o Solntse (Old Icelandic larljóð). Vved., perev. i comment. M.V. Rayevskogo // Atlantika. Zapiski po istoricheskoy poetike. Moscow, 1997. Vyp. III. S. 207–227.]

Еременко А.Б. Сюжет и пространство в «Саге о Хрольве Гаутрекссоне» // ВЕДС. 2006. [Вып.] XVIII: Восприятие, моделирование и описание пространства в античной и средневековой литературе. С. 62–65. [Eremenko A.B. Syuzhet i prostranstvo v «Sage o Khrol’ve Gautrekssone» (Subject and Space in “Hrólfs saga Gautrekssonar” // Vostochnaya Yevropa v drevnosti i srednevekov’ye. 2006. [Vyp.] XVIII: Vospriyatiye, modelirovaniye i opisaniye prostranstva v antichnoy i srednevekovoy literature. S. 62–65.]

Либерман А.С. Германисты в атаке на берсерков // ДГ, 2003 год: Мнимые реальности в античных и средневековых текстах. М., 2005. С. 119–131. [Liberman A.S. Germanisty v atake na berserkov (Germanists’ Attack on Berserkir) // Drevnejshiye gosudarstva Vostochnoj Yevropy, 2003 god: Mnimyye real’nosti v antichnykh i srednevekovykh tekstakh. Moscow, 2005. S. 119–131.]

Мельникова Е.А. Древнескандинавские географические сочинения: Тексты, перевод, комментарий. М., 1986. [Melnikova E.A. Drevneskandinavskiye geograficheskiye sochineniya: Teksty, perevod, kommentariy (Old Norse Geographical Treatises: Texts, Translation, Comments). Moscow, 1986.]

Мельникова Е.А. Научное наследие Галины Васильевны Глазыриной // ДГ, 2016 год: Памяти Галины Васильевны Глазыриной. М., 2018. С. 6–16. [Melnikova E.A. Nauchnoye naslediye Galiny Vasilyevny Glazyrinoy (Scientific Heritage of Galina V. Glazyrina) // Drevnejshiye gosudarstva Vostochnoj Yevropy, 2016 god: Pamyati Galiny V. Glazyrinoy. Moscow, 2018. S. 6–16.]

Мельникова Е.А. Образ мира. Географические представления в Западной и Северной Европе V–XIV века. М., 1998. [Melnikova E.A. Obraz mira. Geograficheskiye predstavleniya v Zapadnoy i Severnoy Evrope V–XIV veka (The Image of the World. Geographical Ideas in Western and Northern Europe of the 5th-14th centuries). Moscow, 1998.]

Младшая Эдда / Изд. подг. О.А. Смирницкая, М.И. Стеблин-Каменский. Л., 1970. [Mladshaya Edda (Snorra Edda) / Izd. podg. O.A. Smirnitskaya, M.I. Steblin-Kamenskiy. Leningrad, 1970.]

Райт Дж. Географические представления в эпоху крестовых походов. М., 1988. [Rite J. Geograficheskiye predstavleniya v epokhu krestovykh pokhodov (Geographical Ideas in the Era of the Crusades). Moscow, 1988.]

Рыдзевская Е.А. Легенда о князе Владимире в саге об Олафе Трюггвасоне // ТОДРЛ. 1935. Т. II. Вып. 8. С. 5–20. [Rydzevskaya E.A. Legenda o knyaze Vladimire v sage ob Olafe Tryuggvasone (The Legend of Prince Vladimir in Óláfs saga Tryggvasonar) // Trudy otdela drevnerusskoy literatury Instituta russkoy literatury RAN. 1935. T. II. Vyp. 8. S. 5–20.]

Сага о йомсвикингах / Пер. с др.-исл., статьи, комментарии Ю.А. Полуэктова. М.; СПб., 2018. [Saga o yomsvikingakh (Jomsvíkinga saga) / Per. s dr.-isl., stat’i, kommentarii Yu.A. Poluektova. Moscow; St-Petersburg, 2018.]

Старшая Эдда / Пер. АКорсуна // Беовульф. Старшая Эдда. Песнь о Нибелунгах. М., 1975. С. 181–356. [Starshaya Edda (Elder Edda) / Per. A. Korsuna // Beovul’f. Starshaya Edda. Pesn’ o Nibelungakh. Moscow, 1975. S. 181–356.]

Стеблин-Каменский М.И. Древнескандинавская литература. М., 1979. [Steblin-Kamenskiy M.I. Drevneskandinavskaya literatura (Old-Norse Literature). Moscow, 1979.]

Стеблин-Каменский М.И. Снорри Стурлусон и его «Эдда» // Младшая Эдда. Л., 1970. С. 183–219. [Steblin-Kamenskiy M.I. Snorri Sturluson i ego «Edda» (Snorri Sturluson and his “Edda”) // Mladshaya Edda. Leningrad, 1970. S. 183–219.]

Штыхов Г.В. Древний Полоцк IХ–ХIII вв. Минск, 1975. [Shtykhov G.V. Drevniy Polotsk IXXIII vv. (Ancient Polotsk of the 9th-13th centuries). Minsk, 1975.]

Abram Ch. Representations of the Pagan Afterlife in Medieval Scandinavian Literature. [PhD Dissertation]. Cambridge, 2003.

Árbók Ferðafélags Íslands. Reykjavík, 1964.

Ásgeir Blöndal Magnússon. Íslenska orðsifjabók. Reykjavík, 1989.

Biskupa sögur / Guðbrandur Vigfússon. Kaupmannahöfn, 1858. B. I.

Biskupa sögur / Sigurgeir Steingrímsson, Ólafur Halldórsson og Peter Foote gáfu út (ÍF; XV. H. 1–2). Reykjavík, 2003. B. I. H. 1–2.

Bjarni Einarsson. Um Spákonuarf // Gripla. 1980. B. IV. Bls. 102–134.

Bull E. Islandske prækenmotiver i det 14. aarhundrede // Edda. Nordisk tidsskrift for literaturforskning. Kristiania, 1916. B. V.

Cederschiöld G. Inledning // Fornsögur Suðrlanda: Magus saga jarls, Konraðs saga, Baerings saga, Flovents saga, Bevers saga. Lund, 1884.

Cleasby R., Gudbrand Vigfusson. An Icelandic-English Dictionary. Oxford, 1957.

Clunies Ross M. Skáldskaparmál. Snorri Sturluson’s Ars Poetica and Medieval Theories of Language. Odense, 1986. P. 55–58.

Cochrane J. Saying Goodbye to the Old Religion: Dreaming of the Rejected Object of Worship // Scandinavia and Christian Europe in the Middle Ages. Papers of the 12th International Saga Conference. Bonn/Germany, 28th July – 2nd August 2003 / Eds. R. Simek and J. Meurer. Bonn, 2003. P. 107–115.

Damico H. The Voyage to Byzantium: the Evidence of the Sagas // ВВ. М., 1995. Т. 56. С. 107–117; М., 1997. Т. 57. С. 88–95.

Dinzelbacher P. Vision und Visionsliteratur im Mittelalter. Stuttgart, 1981.

Dinzelbacher P. Visionary Literature // MSE. New York; London, 1993. P. 706–707.

Driscoll M. Fornaldarsögur Norðurlanda: The stories that wouldn’t die // Fornaldarsagornas struktur och ideologi. Handlingar från ett symposium i Uppsala 31.8–2.9 2001 / Red. Ármann Jakobsson, A. Lassen, A. Ney. Uppsala, 2003. S. 257–267.

Driscoll M. et al. «Stories for all time: The Icelandic fornaldarsögur». 2011–2015 (Last update 05.01.2021). URL: http://fasnl.ku.dk/bibl/bibl.aspx?sid=esv&view=secondary

Duggals Leiðsla / Ed. by Peter Cahill with an English translation. Reykjavík, 1982.

Elucidarius in Old Norse Translation / Ed. by E. Scherabon Firchow and K. Grimstad. Reykjavík, 1989.

Færeyinga saga / Ólafur Halldórsson (Íslensk úrvalsrit í skólaútgáfum; 13). Reykjavík, 1978.

Faulkes A. Snorri’s Rhetorical Categories // Sagnaþing. Helgað Jónasi Kristjánssyni sjötugum 10. apríl 1994. Reykjavík, 1994. H. 1.

Fornaldar sögur Nordrlanda eptir gömlum handritum / C.C. Rafn. Kaupmannahöfn, 1829–1830. B. 1–3.

Fornaldar sögur Norðurlanda / Guðni Jónsson. Reykjavík, 1954. B. 1–4.

Fornaldarsögur Norðrlanda / Valdimar Ásmundarson. Reykjavík, 1885–1889. B. 1–3.

Fornaldarsögur Norðurlanda / Bjarni Vilhjálmsson, Guðni Jónsson. Reykjavík, 1943–1944. B. 1–3.

Fornsögur Suðrlanda: Magus saga jarls, Konraðs saga, Baerings saga, Flovents saga, Bevers saga / G. Cederschiöld. Lund, 1884.

Guðmundar saga biskups // Guðmundar sögur biskups / Stefán Karlsson. Copenhagen, 1983. B. I. Bls. 92–99.

Hallberg P. Broder Robert, Tristrams saga och Duggals leizla. Anteckningar till norska översättningar // Arkiv för nordisk filologi. 1973. B. 88. S. 64–69.

Hauksbók / Eiríkur Jónsson og Finnur Jónsson. København, 1892–1896.

Hauksbók, The Arnamagnæan Manuscripts 371, 4to, 544, 4to and 675, 4to / Jón Helgason (Manuscripta Islandica; 5). København, 1960.

Hermann Pálsson. Oral Tradition and Saga Writing (Studia Medievalia Septentrionalia; 3). Wien, 1999.

Hermann Pálsson. Towards a definition of Fornaldarsögur // Fourth International Saga Conference. München, 1979.

Hermann Pálsson, Edwards P. Introduction // Vikings in Russia. Yngvar’s Saga and Eymund’s Saga / Transl. by Hermann Pálsson and P. Edwards. Edinburgh, 1989. P. 1–43.

Hultgård A. Bron till den andra världen // Bro till evigheten. Brons rumsliga, sociala och religiösa dimension under vikingatid och tidig medeltid. Ett Symposium på Såstaholm, Täby den 3–4 april 2009. Stockholm, 2009. P. 99–101.

Hultgård A. The Religion of the Vikings // The Viking World / Ed. by St. Brink, N. Price. Routledge, 2008. P. 236–258.

Íslendinga sögur og þættir / Bragi Halldórsson o. fl. Reykjavík, 1987. B. III.

Íslendingabók. Landnámabók / Jakob Benediktsson (ÍF; 1). Reykjavík, 1968.

Jackson T.N. The Role of Óláfr Tryggvason in the Conversion of Russia // Three Studies on Vikings and Christianization. Oslo, 1994. P. 1–17.

Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns. Kaupmannahöfn, 1926. B. VIII.

Jensen H. Eiríks saga víðfǫrla // MSE. New York; London, 1993. P. 160–161.

Jensen H. Eiríks saga víðfǫrla: Appendiks 3 // The Sixth International Saga Conference. 28.7.–2.8. 1985. Copenhagen, 1985. Vol. 1. S. 499–512.

Jómsvíkinga saga / Ólafur Halldórsson bjó til prentunar. Reykjavík, 1969.

Jón Helgason, Gunnar Harðarson. Þrjár þýðingar lærðar. Reykjavík, 1989.

Jón Jóhannesson. A History of the Old Icelandic Commonwealth. Winnipeg, 1974.

Jørgensen J.G. Sagaoversettelser i Norge på 1500-talet // Collegium Medievale. 1994. Vol. 6. S. 169–197.

Kålund Kr. Katalog over de oldnorsk-islandske håndskrifter i det Store Kongelige bibliotek og i universitetetsbiblioteket. København, 1900.

Kleivane E. When small words make a big difference. On adaptation and transmission of texts in Late Medieval manuscripts // á Austrvega. Saga and East Scandinavia. Preprint papers of The 14th International Saga Conference. Uppsala 9th – 15th August 2009 / Ed. by A. Ney, H. Williams, F. Charpentier Ljungqvist. Gävle, 2009. Vol. 1. P. 513–520.

Kristnisaga. Þáttr Þorvalds ens viðfǫrla. Þáttr Ísleifs biskups Gizurarsonar. Hungrvaka / B. Kahle (Altnordische Saga-Bibliothek; 11). Halle, 1905. S. 59–82.

Liestøl K. Draumkvæde. A Norwegian visionary poem from the Middle Ages. Oslo, 1946.

Lönnroth L. Kristni saga // Dictionary of the Middle Ages. New York, 1986. Vol. 7. P. 302–303.

Metzenthin E. Die Länder- und Völkernamen im altisländischen Schrifttum. Pennsylvania, 1941.

Mitchell S. Heroic Sagas and Ballads. Ithaca; London, 1991.

Mundt M. Oriental Pictures in the Old Norse Legendary Sagas // Proceedings of the 33rd International Congress of Asian and North African Studies. Toronto, August 19–25, 1990. Queenston, Ontario, 1992. P. 213.

Ólafur Halldórsson. Ólafs Sagan handan sögunnar // Gripla. 2001. B. XII. Bls. 67–78.

Orri Vésteinsson. Fornleifarannsókn í Neðra Ási í Hjartaltadal. Reykjavík, 1996.

Orri Vésteinsson. The Christianization of Iceland. Priests, Power, and Social Change. 1000–1300. Oxford, 2000.

Patch H.R. The Other World According to descriptions in Medieval Literature. Cambridge (Mass.), 1950.

Power R. Journeys to the Otherworld in the Icelandic Fornaldarsögur // Folklore. 1985. Vol. 96. № 2. P. 156–175.

Righter-Gould R. The Fornaldar Sögur Norðurlanda: A Structural Analysis // Scandinavian Studies. 1980. Vol. 52. P. 423–441.

Rossi M.A. The Passion of Perpetua, Everywoman of Late Antiquity // Pagan and Christian Anxiety. A Response to E.R. Dodds / R.C. Smith, J. Lounibos. New York, 1985. P. 53–85.

Rowe E.A. The Development of Flateyarbók. Iceland and the Norwegian Dynastic Crisis of 1389. Odense, 2005.

Sawyer B., Sawyer P. Medieval Scandinavia. From Conversion to Reformation, circa 800–1500. Minneapolis, 1993.

Schlauch M. Romance in Iceland. London, 1934.

Schröder F.R. Einleitung // Hálfdanar saga Eysteinssonar / Hrgs. von F.R. Schröder. Halle (Saale), 1917.

Seip D.A. Palæografi: B. Norge og Island // Nordisk kultur. Stockholm, 1954. B. 28:B.

Simek R. Die Quellen der Eiríks saga víðfǫrla // Skandinavistik. 1984. B. 14. H. 2. S. 109–114.

Simek R., Hermann Pálsson. Lexikon der alnordischen Literatur. Stuttgart, 1987.

Skjaldevers / Jón Helgason (Nordisk filologi. Serie A, 12). København, 1961.

Stefán Karlsson. Aldur Hauksbókar // Fróðskaparrit. Annales Societatis Scientiarum Færoensis. 1964. B. 13. Bls. 114–121.

Sturlúnga saga, eðr Íslendínga-Saga hin mikla / Bjarni Thorsteinsson. Kaupmannahöfn, 1817. B. I.

Tveitane M. En norrøn versjon av Visio Pauli // Årbok for Universitet i Bergen. 1964. Humanistisk Serie. № 3. S. 1–30.

van den Toorn M.C. Zur Struktur der Saga // Arkiv för nordisk filologi. Lund, 1958. Bd. 73. S. 140–168.

Vésteinn Ólason. Old Icelandic Poetry // A History of Icelandic Literature / Ed. by D. Neijmann. Lincoln; London, 2006. P. 1–64.

von Sydow C.W. Övernaturliga väsen // Nordisk kultur. 1935. B. XIX. S. 95–159.